Toplumsal beden, tam anlamıyla ne doğanın ne de sadece sahibinindir… Toplumsal beden genellikle toplumundur… Çünkü toplum içinde yaşayan beden toplumun kültürüyle toplumun alışkanlıkları, değerleri, normları, yasakları, ödülleri ve cezalarıyla hareket etmektedir… Beden, yaşadığı sürece farklı sosyal birimler arasında sürekli el değiştirmektedir… Beden, önce ailenindir; sonra okulun bedenidir; zamanla ibadethanelerin, sevgilinin ya da eşin bedeni olabilmektedir; beden, bazen de cezaevlerinin, tıbbın, doktorların veya hastanenin bedenidir… İnsan bedeninin ontolojik tartışmaların merkezinde oluşu, iktidarların insan bedenine göre kendilerini konumlandırması, kılık kıyafet, nüfus, kültürel yaşam üzerindeki etkisi şüphesiz çok açıktır… İktidarların kullandıkları araçlar ve izlediklerin yöntemlerin dönemsel olarak farklılıklar taşıdığı görülmekle birlikte, kapitalizmin çalışan bedene olan yaklaşımı ekonomik açıdan bedenin özelliğini ortaya koymaktadır…
Haldun Taner’in sömüren-sömürülen ana çizgisinde işlediği “Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım” adlı oyunu bu kez Mine Çerçi ’nin rejisi ile insan bedenini merkeze alarak, “Fitiko Kumpanya” tarafından “Vicdani’nin İçinde Bir Hissikablelvuku” adı ile Commedia dell’arte maskelerinden ilham alarak yapılmış olan, komedya maskeleriyle sahneleniyor… Deneysel anlamda yapılan bu çalışma, oyunun özünü koruyarak beş oyuncu tarafından müzikli olarak canlandırılıyor… 2011 yılında Jacques Lecoq Uluslararası Tiyatro Okulundan mezun olan Çerçi, ülkemizde de Fiziksel Tiyatro ve Komedi Okulu’nun kurucu eğitmenlerinden… “Harikulade Bir Çiftin Badireli Ev Yaşamı” adlı sözsüz oyunu ile hatırladığımız Çerçi, bu kez yine fiziksel tiyatroyu metnin temeline alarak, Taner’in klasikler arasında yer alan eserini, fark yaratan bir yaklaşımla sahneye taşımış… Bedensel olarak, mask kullanımının etkisi ile toplumsal ve siyasal yönden tüm değişimleri ilk olarak rol kişilerinin bedenlerinde gözlemleyebildiğimiz bu çalışma da, biçimsel olarak bugüne kadar hiç görmediğimiz bir Vicdani ve Efruz ile karşılaşıyoruz…
Fiziksel tiyatroyu çağdaş anlamda pedagojik bir yaklaşımla yöntem haline getiren kişi olarak tanınan Jacques Lecoq (1921-1999), maske çalışmasına son derece önem vermekte… Çünkü maske sayesinde oyuncunun yüzü yok olmakta; bakışının yerini maske, yüzünün yerini ise beden almaktadır… Oyuncuyu psikolojik-gerçekçi yaklaşımdan kurtarmak için iç eylemin yerini fiziksel eylemlerin ve bunların sonucunda kazanılan duygusal iç tepkilerin yer aldığı, belli kas etkinlikleriyle istenilen duyguları refleks olarak üretmeye dayalı, “dıştan içe” olarak tarif edilen biyomekanik oyunculuğunda fiziksel tiyatronun önemli bir alanı olduğu elbette söylenebilir… Oyuncunun bedeni dönüştürme ve biçimlendirme fikrine dayalı bir oyunculuk üslubu olan fiziksel tiyatro, gündelik-dışı beden tekniğinden yararlanarak, oyuncunun bir karakteri oynarken onun temel özelliklerini, eylemlerini yansıtmak veya onları gerçeğe benzetmekten ziyade bunları harekete geçiren tavırları bedeninde ve sesinde bir dönüşüm olarak sunmayı hedeflemektedir… Temelde bu düşüncenin etkisi altında izlediğimiz rol kişilerini, gündelik yaşam davranışlarını verdikleri karşıt tepkiler ve karşıt koşullandırmalar altında izleriz…
Haldun Taner eseri yazma sürecinde “Yanlış koşullandırmalar oldum olası beni en çeken tema” olmuştur diyerek, bu oyunu yazma amacının, söz konusu “yanlış koşullandırmalar” olduğunu belirtmiştir… Bu nedenle de, genelde bütün oyunlarında olduğu gibi Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım’da da oyun kişilerinin bireysel sorunlarından çok, toplumun ve politik entrikaların koşullandırmaları sonucu ortaya çıkan davranış biçimlerini vurgulamaktadır… Davranış biçimleri şüphesiz öncelikle bedensel anlamda rol kimliklerine yansımakta ve eyleme dönüşmektedir… Çerçi’ nin rejisinde de bu noktadan hareketle karakterleri bütünleştirdiği açıkça görülmektedir… Oyunda gözlerini gerçeğe, olup bitene kapatan ve daima herşeyi kendisinden (sözde) daha iyi bilen, insanların söylediklerinin doğruluğuna sorgusuz sualsiz inanan, dolayısıyla zararına dahi olsa kendine verilen görevi harfiyen yerine getiren, otoriteye boyun eğen, düşünmeyen insanlar eleştiri konusu edilir…
Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım iki karşıt anlayış üzerine oturtulur: Fırsatçı ve çıkarı için önüne geleni sömüren Efruz ve sömürülmeye ses çıkaramayan Vicdani’nin olaylar karşısındaki tutumlarını gözlemleriz… Oyunda, bu iki tiplemenin davranış biçimleri, aslında egemen söylemle örtüşmekte ve bir yandan da varolan düzenin sürdürülmesine yardımcı olmaktadır… Böylece, Efruz ve Vicdani aracılığıyla, madalyonun iki ayrı yüzü de gösterilirken, arka planda da 31 Mart olaylarından 12 Mart olaylarına kadar ülke tarihinin nasıl oluşturulduğu ve oynanan siyasi oyunlar anlatılmaktadır… Tarihler değişse de Efruz ve Vicdani’nin davranış biçimleri değişmez… Çerçi’ nin uyarlamasında anlatıcıya ve arka planda süregelen ülke tarihine çok az yer verilmiş, ancak sonuç olarak karşıt koşullanmaların aynı etkinlikte yansımasına ve yaratılan etkiye sonuna kadar sadık kalınmış…
Fitiko Kumpanya tarafından sahnelenen oyunun müzikleri Berkay Yiğitaslan’a maske tasarımını Kevin Casey’e, kostüm tasarımını Ülkü Şahin’e, ışık tasarımını Hasan Demir’e, koreografiler ise Fatma Sarı ve Ensar Gündüzay’ a ait… Ve oyuncular… Gizem Akdoğan, Ozan Erdönmez, Bora Öğünç, Mehmet Can Özkenar, Ensar Gündüzay… Sahnelemede hareketi temel ilke olarak kabul eden tüm oyuncular bir hayli güç olan bu performanslarında son derece etkinler… Ancak oyunun tek bayan oyuncusu olan Gizem Akdoğan ismini ayrıca belirtmeden geçemeyeceğim… Akdoğan, maske kullanımının ötesinde, canlandırdığı tüm rollerde bir başka oyuncu oynuyor hissini şüpheye mahal vermeden başarıyla yansıtıyor…
Tiyatro, doğuşundan itibaren fizikseldir… Oyunculuk sanatının kökenini oluşturan, harekete dayalı bedensel ifade biçimini bu çağdaş uyarlamanın içinde görmek isterseniz “Vicdani’nin İçinde Bir Hissikablelvuku” yu mutlaka izleyiniz…
